Ciepła, bezmroźna pogoda podczas ostatniej zimy przyczyniła się do dobrego przezimowania większości gatunków owadów, w tym oczywiście i tych szkodliwych. Należy do nich tantniś krzyżowiaczek, które w tym sezonie okazuje się być trudnym do opanowania szkodnikiem na wielu plantacjach roślin kapustnych. Chłodna i przekropna wiosna, co prawda spowolniła jego rozwój, ale za to wraz ze wzrostem temperatury nastąpił dynamiczny rozwój populacji tego szkodnika.
W wielu rejonach walka z tym szkodnikiem okazała się nieskuteczna, a tantniś krzyżowiaczek poważnie zagroził plonom brokułów, kalafiorów, jarmużu i kapusty.
Tantniś krzyżowiaczek – pochodzenie i opis
Tantniś krzyżowiaczek (Plutella maculipennis = Plutella xylostella) jest gatunkiem pochodzący z regionu Morza Śródziemnego, który rozprzestrzenił się na całym świecie i jest uważany za jednego z najważniejszych szkodników roślin z rodziny kapustowatych. Żeruje na uprawnych i dziko rosnących roślinach należących do różnych gatunków z tej rodziny. W Polsce występuje pospolicie na terenie całego kraju. Dorosłe motyle mają rozpiętość skrzydeł 15-17 mm i długość ciała do 6 mm. Przednia para skrzydeł jest wąska, ma brązowo-szarą barwę, z wyraźną jasną falistą smugą. Tylne skrzydła są jaśniejsze i zakończone strzępiną.
Jaja są owalne, spłaszczone, długości 0,4 mm, żółtawe lub jasnozielone. Młode gąsienice są bardzo małe, długości 2-3 mm i bezbarwne. Żerują wewnątrz tkanki liści. Starsze gąsienice osiągają długość do 12 mm, są jasnozielone z wyraźną segmentacją ciała i ciemną głową. Poczwarki są żółtawe, długości około 8 mm, owinięte siateczkowatym kokonem, przytwierdzone najczęściej do dolnych, zewnętrznych liści roślin, na których żerowały gąsienice.
Tantniś krzyżowiaczek – rozwój
W naszych warunkach klimatycznych zimują najczęściej poczwarki w siateczkowatych kokonach lub motyle w resztkach roślin lub innych kryjówkach. W cieplejszym klimacie częściej spotykane jest zimowanie dorosłych owadów. Motyle na plantacjach pojawiają się w maju. Są słabymi lotnikami, przeważnie latają do wysokości 2 metrów nad ziemią i na krótkie dystanse. Jednak ze względu na niewielkie rozmiary są łatwo przenoszone przez wiatr na bardzo duże odległości (tzw. bierna migracja), co może częściowo wyjaśniać fakt ich okresowych, bardzo licznych pojawów na uprawach. Motyle żyją około 3-4 tygodni. Samica składa jaja pojedynczo lub w grupach po kilka sztuk w zagłębieniach na powierzchni liści, wzdłuż nerwów. Przez całe życie może złożyć średnio około 150 jaj. Po 6 – 7 dniach inkubacji zaczynają wylegać się larwy, które przez pierwsze 2-3 dni żerują wewnątrz liścia. Później wychodzą na zewnątrz i zeskrobują tkankę. Rozwój gąsienic trwa średnio 14-17 dni, stadium poczwarki od 5 do 15 dni. W ciągu sezonu szkodnik, w naszych warunkach wykształca przeważnie trzy pokolenia. Gąsienice pierwszego pokolenia pojawiają się w czerwcu, drugiego – w lipcu, a trzeciego w sierpniu i we wrześniu. W rejonach o cieplejszym klimacie szkodnik może wytworzyć kilkanaście pokoleń w ciągu sezonu (rozwój jednej generacji trwa w zależności od temperatury od 18 do 51 dni).
Największą szkodliwość wykazują gąsienice pierwszego pokolenia. Osiągają niewielkie rozmiary, ale mogą wystąpić bardzo licznie. W tym sezonie stwierdzano nawet do 150 gąsienic na jednej roślinie kapusty. Zaatakowane rośliny mogą zostać całkowicie zniszczone. Gąsienice wiosennego pokolenia żerują w liściach sercowych i w zawiązujących się główkach kapusty, czy w zawiązkach róż kalafiorów i brokułów. Prowadzi to do deformacji i niewytwarzania tych części roślin. Gąsienice początkowo minują liście, później zjadają miękisz, wskutek czego powstają „okienka” w liściach zewnętrznych.
Pokolenia letnie, żerując na główkach czy wewnątrz róż, doprowadzają do obniżenia wartości handlowej plonu.
Profilaktyka i zwalczanie
Najwyższą skuteczność zwalczania uzyskuje się wykonując zabiegi zwalczjące w okresie wylęgania się gąsienic. Progiem zagrożenia jest zaobserwowanie, w okresie przed formowaniem się główek, 5–10 gąsienic na 50 kolejnych roślinach. Bardzo ważne jest prowadzenie stałego monitoringu plantacji od początku maja, w celu uchwycenia początku nalotu szkodnika na rośliny. Pomocne mogą być tu pułapki feromonowe, odławiające wyłącznie samce tantnisia krzyżowiaczka. Do zwalczania tantnisia na kapuście zarejestrowane są obecnie m.in.:
- z grupy fosforoorganicznych – Dursban Delta 200 CS, Pyrinex 480 EC, Pyrisimex 480 EC
- pyretroidy – Alfastop 100 EC, Alfazot 025 EC, Buldock 025 EC, Cyperkill Max 500 EC, Fastac 100 EC, Karate 2,5 WG, Karate Zeon 050 CS, Sherpa 100 EC, Sorcerer 500 EC, Tak Tak 100 EC, Wojownik 050 CS
- chlorantranilprole – Coragen 200 SC
- oksydiazyny – Rumo 30 WG, Steward 30 WG
- biologiczne – Dipel WG
Stosując zabiegi opryskiwania należy pamiętać, że środki z grupy pyretroidów są nieskuteczne w temperaturze powyżej 200C. Dodatkowo w latach ’80 i ’90 ubiegłego wieku, w cieplejszych rejonach, gdzie tantniś rozwija większą liczbę pokoleń stwierdzono rasy odporne na pyretroidy. Tantniś krzyżowiaczek jest również jednym z pierwszych gatunków, u którego wykryto odporność na toksyny Bt, uzyskiwane z bakterii Bacillus thuringiensis, stanowiące składnik czynny środków biologicznych.
Na efektywność zabiegu wpływa też dokładność opryskania roślin, tak by ciecz dotarła do gąsienic, które żerują na spodniej stronie liści lub ukryte w stożkach wzrostu.
Polecane jest stosowanie opryskiwaczy z pomocniczym strumieniem powietrza, stosowanie dysz dwustrumieniowych, wypryskujących ciecz pod różnymi kątami oraz wykonywanie zabiegów przy podwyższonym ciśnieniu i przy użyciu zwiększonej dawki cieczy na hektar.
Pewnym czynnikiem ograniczającym liczebność gąsienic jest pogoda z częstymi opadami deszczu. U młodych larw, zwłaszcza pierwszego stadium, stwierdzono śmiertelność sięgającą 56%, spowodowaną opadami deszczu. Większej śmiertelności sprzyjała niższa temperatura i wyższa intensywność opadu. Prowadzono próby ograniczenia liczebności gąsienic tantnisia stosując deszczowanie roślin, ale wiązało to się ze wzrostem ryzyka wystąpienia chorób grzybowych.
