Rolnice – groźne szkodniki warzyw

W sezonie wegetacyjnym rośliny warzywne są atakowane przez szereg gatunków szkodników. Dużym zagrożeniem dla upraw warzyw, w tym warzyw kapustnych, są tzw. szkodniki glebowe. Ich część cyklu rozwojowego przebiega w podłożu. Szkodniki te są najczęściej sprawcami uszkodzeń podziemnych części roślin. Do tej grupy należą m.in.: turkuć podjadek, drutowce, pędraki i rolnice.

W ciągu ostatnich dwóch sezonów coraz częściej obserwowane są uszkodzenia różnych upraw rolnych powodowane przez rolnice. Jest to związane z gradacyjnym charakterem ich występowania. Rolnice pojawiają się bardzo licznie co 5 – 8 lat i mogą wtedy doprowadzać do całkowitego zniszczenia plantacji.

Opis

Mianem rolnice określa się gąsienice motyli nocnych, należących do rodziny sówkowatych (Noctuidae). W Polsce stwierdzono występowanie ponad 50 gatunków tych motyli. Większość gatunków rolnic jest polifagami, żerującymi na różnych gatunkach roślin. Na uprawach warzyw spotykanych jest kilkanaście gatunków, z czego obecnie najliczniej występują:

– rolnica zbożówka (A. segetum) – powszechna na terenie całego kraju; obecnie ponad 90% uszkodzeń powodowanych jest przez ten gatunek rolnicy. Gąsienice są ciemnooliwkowe, z ciemniejszymi liniami wzdłuż ciała. Mają długość 45–50 mm. Najchętniej żerują na zbożach ozimych, ziemniakach i warzywach korzeniowych. Gąsienice po zimowaniu żerują od połowy kwietnia do końca maja. Drugie pokolenie jest sprawcą uszkodzeń w lipcu i sierpniu.

– rolnica czopówka (Agrotis exclamationis) – licznie występuje na terenach centralnych i wschodnich województw. Gąsienice są brunatnoszare, z jasną linią wzdłuż ciała, długości od 35 do 50 mm. Wyrządzają szkody w zbożach ozimych, ziemniakach, burakach, warzywach korzeniowych i kapustnych przez cały sezon wegetacyjny. Przeważnie występują dwa, czasem jedno pokolenie w ciągu roku.

– rolnica panewka (A. c-nigrum) – jest to rolnica występująca w Polsce pospolicie, ale mniej licznie niż rolnica zbożówka. Gąsienice są szarozielone lub brązowe, długości
do 3,5 cm. Spotyka się je w zbożach i warzywach korzeniowych. Występują dwa pokolenia w ciągu roku.

– rolnica gwoździówka (A. ypsilon) – występuje na terenie całego kraju. Gąsienica jest ciemnozielona, matowa, z rudawą linią od strony grzbietowej, długości do 5 cm. Najchętniej żeruje na kukurydzy, burakach, tytoniu, grochu, marchwi, kapuście. Najliczniej pojawia się w sierpniu. Występuje jedno lub dwa pokolenia w ciągu roku.

Motyle są średniej wielkości, o rozpiętości skrzydeł 25-45 mm. Skrzydła są jasnobeżowe do szarobrunatnych z przeważnie dobrze widoczną, charakterystyczną dla tej rodziny, nerkowatą plamką. Gąsienice wszystkich gatunków rolnic posiadają 8 par odnóży, są walcowate, szare, brunatne lub oliwkowe z połyskiem. Ich długość zależy od gatunku i wynosi od 30-60 mm. Charakterystyczną cechą wszystkich rolnic jest zwijanie się gąsienic w “kłębek” w razie zaniepokojenia. Poczwarka jest zamknięta czerwonobrunatna.

Tryb życia

Rolnice zimują w stadium gąsienicy lub poczwarki w miejscu żerowania, w ziemi do głębokości 20-30 cm. Zaczynają żerować wczesną wiosną, kiedy temperatura gleby przekracza 10^oC, od połowy kwietnia do końca maja. Młode gąsienice żerują na nadziemnych częściach roślin, uszkadzając liście lub podcinając wschodzące rośliny, co prowadzi do, spotykanego najczęściej wiosną, placowego wypadania roślin (powstawanie tzw. „łysin”). Jedna gąsienica może zniszczyć do kilkunastu roślin. Starsze stadia gąsienic w ciągu dnia kryją się w glebie. Nocą wychodzą na powierzchnię, podgryzają rośliny, które przewracają się. Uszkadzają również podziemne części roślin. Warzywa takie mają mniejszą wartość handlową i nie nadają się do dłuższego przechowywania. Gąsienice przepoczwarczają się w glebie. W końcu maja i w czerwcu wylatują motyle, które żywią się nektarem kwiatów, spadzią mszyc. Są aktywne o zmierzchu i w nocy. Samice składają jaja (do 2000 sztuk) do gleby lub na rośliny.

Zapobieganie i zwalczanie

W przypadku rolnic i innych szkodników glebowych podstawową metodą ograniczania ich liczebności jest prawidłowa agrotechnika. Jeżeli na okolicznych uprawach stwierdzano wcześniej uszkodzenia powodowane przez rolnice to przed założeniem uprawy, wiosną należy wykonać kilka odkrywek glebowych o powierzchni około 1 m² (10-16 szt./ha) na głębokość do 25 cm. Progiem zagrożenia jest obecność 4-6 gąsienic na 1m². Jeżeli ich liczebność jest większa, należy liczyć się z koniecznością przeprowadzenia zabiegów chemicznych lub stratami w plonie. Przy stwierdzeniu dużej liczby gąsienic na danym polu lepiej zaniechać uprawy warzyw ze względu na trudności w zwalczaniu rolnic.

Zabiegami ograniczającym liczebność rolnic są przede wszystkim uprawki mechaniczne: podorywka wykonana bezpośrednio po zbiorze roślin przedplonowych oraz głęboka orka jesienna. Podczas tych zabiegów znaczna część gąsienic ginie mechanicznie lub jest zjadana przez ptaki, drapieżne chrząszcze biegaczowatych itp. W rejonach, gdzie stwierdzono występowanie rolnic, należy zaorywać nieużytki stwarzające doskonałe warunki do rozmnażania się rolnic. Lokalizując przyszłą uprawę należy unikać sąsiedztwa upraw długo kwitnących, a w sezonie wegetacyjnym na plantacjach i w ich pobliżu niszczyć kwitnące chwasty będące źródłem pokarmu dla dorosłych motyli.

Do stwierdzenia obecności motyli rolnic na danym terenie pomocne są pułapki feromonowe, odławiające wyłącznie określone gatunki szkodników. Użyte pułapki są pomocne w prowadzeniu sygnalizacji obecności i określaniu momentu najliczniejszego wystąpienia szkodnika na uprawie. Należy jednak pamiętać, że pułapka może przywabiać motyle również z sąsiednich upraw, dlatego konieczne jest również prowadzenie obserwacji samych roślin. W przypadku stwierdzenia uszkodzeń na roślinach spowodowanych żerowaniem rolnic należy zastosować opryskiwanie interwencyjne insektycydami zarejestrowanymi do zwalczania rolnic. Ze względu na „placowy” charakter występowania rolnic, pierwszy zabieg można ograniczyć do miejsc, w których te uszkodzenia zaobserwowano.

fot. R. Wrzodak