Lustrację plantacji warzyw można prowadzić poprzez bezpośrednią obserwację roślin, ale przy dużych areałach może być to dosyć trudne i nie zawsze pozwoli na czas wykryć zagrażające danej uprawie szkodniki. Dlatego warto korzystać z pułapek, które przyciągają szkodniki kolorem lub specyficznym zapachem.
Kolor ma znaczenie
Obecnie w uprawach warzyw, na coraz szerszą skalę, do odłowu owadów zaczyna się używać różnego rodzaju pułapki chwytne. Wykorzystuje się tutaj zdolność owadów do reagowania na barwy oraz na różnego rodzaju substancje zapachowe. W badaniach prowadzonych w latach 50-tych i 60-tych ubiegłego wieku stwierdzono, że owady odmiennie reagują na różne kolory – jedne są dla nich bardziej atrakcyjne od innych. Doświadczalnie stwierdzono, że np. dla muchówek barwy żółta i biała są 3 – 4 krotnie bardziej atrakcyjne od np. brązowej czy różowej. Wykorzystano ten fakt przy budowie różnych pułapek barwnych, np. pułapek Moerick’a, czy tablic lepowych.
Obecnie żółte tablice lepowe są wykorzystywane na szeroką skalę w uprawach polowych do sygnalizacji pojawu połyśnicy marchwianki, a pod osłonami do odławiania mączlika szklarniowego, miniarek i ziemiórek. Do prowadzenia sygnalizacji wystarczające są tablice o rozmiarach 20 x 20 cm, zawieszone tak aby 1/3 – 1/2 tablicy wystawała ponad wierzchołki roślin. Tablic lub długich taśm lepowych w szklarniach można również użyć jako metody mechanicznej, do masowego odławiania szkodników, zwłaszcza w początkowej fazie ich pojawienia się na uprawie, kiedy są niezbyt liczne. Wadą używania pułapek barwnych jest równoczesne odławianie innych, licznych gatunków owadów, wśród których osobniki poszukiwanego gatunku szkodnika stanowią z reguły zdecydowaną mniejszość. To sprawia, że identyfikacja monitorowanych gatunków wymaga specjalistycznej znajomości morfologii owadów.
| Znaczną poprawę skuteczności w odławianiu szkodników uzyskano wprowadzając do użycia pułapki wykorzystujące zdolność reagowania organizmu na zapach, zawierające różne chemiczne substancje wabiące. |
Przyciągane zapachem
Najnowszą generację pułapek, używaną na coraz większą skalę w uprawach warzyw, stanowi połączenie pułapek barwnych z zapachowymi. Wykorzystuje się tu barwne tablice lepowe, pułapki trójkątne lub kubełkowe w połączeniu z feromonami. Feromony są to związki chemiczne wydzielane przez dany organizm, służące do wywoływania określonej reakcji fizjologicznej lub pożądanego zachowania u osobników tego samego gatunku.
Jedną z najważniejszych zalet pułapek feromonowych jest ich neutralność w stosunku do otaczającego środowiska oraz brak wpływu na organizmy należące do innych gatunków. W przeciwieństwie do chemicznych środków owadobójczych owady nie są w stanie uodpornić się na feromony, nie ma więc konieczności nieustannego modyfikowania składu tych związków.
Feromonami najczęściej stosowanymi w pułapkach są feromony płciowe oraz agregacyjne. Zostały one zidentyfikowane chemicznie, a w pułapkach są wykorzystywane ich otrzymane syntetycznie zamienniki. Pierwsze pułapki wykorzystujące feromony na szerszą skalę zastosowano z powodzeniem w latach 80-tych ubiegłego wieku, w lasach skandynawskich. W Polsce pułapek feromonowych od wielu lat używa się w leśnictwie, a także w sadownictwie – do prowadzenia monitoringu szkodników np.: owocówki jabłkóweczki. W warzywnictwie również wykorzystuje się tę metodę, choć na mniejszą skalę. Obecnie najczęściej używanymi są feromony służące do sygnalizacji obecności motyli, między innymi: rolnic, piętnówki kapustnicy, błyszczki jarzynówki, pachówki strąkóweczki, słonecznicy orężówki.
Wysoką skutecznością charakteryzuje się również, przebadana w Instytucie Ogrodnictwa, pułapka zapachowa – służąca do monitorowania obecności śmietki kapuścianej. W pułapce tej zamiast feromonu płciowego użyto jako atraktantu substancji wyizolowanej z gorczycy, wabiącej wyłącznie samice śmietki kapuścianej. Nie ma więc żadnego problemu z rozpoznaniem tego gatunku od innych gatunków muchówek, co jest częste w przypadku prowadzenia odłowów, np. za pomocą żółtych naczyń. Do prowadzenia monitoringu wskazane jest umieszczenie przynajmniej 2 pułapek w odległości około 2 m od brzegu plantacji na przeciwległych krańcach pola. Progiem zagrożenia dla plantacji roślin kapustnych jest odłowienie średnio od 2 samic śmietki kapuścianej dziennie w ciągu 2 kolejnych dni. Rośliny po raz pierwszy należy opryskiwać do 5 dni od odłowienia samic śmietek w drugim dniu.
Dzięki zastosowaniu nowoczesnych pułapek zapachowych można precyzyjnie ustalić termin pojawienia się szkodnika na plantacji, określić jego liczebność oraz dynamikę rozwoju, a więc stwierdzić czy przekroczony został próg szkodliwości i czy konieczne jest przeprowadzenie zabiegów ochronnych. Stosowanie pułapek feromonowych jest ważne, zwłaszcza w przypadku rolnic czy piętnówki, ponieważ przeprowadzenie zabiegów zwalczania w momencie zaobserwowania objawów żerowania jest najczęściej zbyt późne i mało skuteczne.
W Instytucie Ogrodnictwa dalej trwają prace nad opracowaniem i wdrożeniem do produkcji kolejnych pułapek i atraktantów, które będą mogły być wykorzystane do prowadzenia monitoringu następnych gatunków szkodników warzyw.
