W Polsce mątwik ziemniaczany wykrywany jest stosunkowo rzadko, a mątwika agresywnego stwierdzano tylko w pojedynczych przypadkach. Trzeba jednak wiedzieć, że występują u nas obydwa gatunki tego nicienia (Globodera rostochiensis i G. palida podlegają), które podlegają obowiązkowi zwalczania.
Mątwiki to nicienie z rodziny Heteroderidae. Na korzeniach ziemniaka i innych roślin żywicielskich (pomidor, oberżyna i dziko rosnące rośliny z rodziny psiankowatych), a rzadziej na bulwach ziemniaka, spotyka się kuliste, nieruchome samice o średnicy ok. 0,5 mm oraz cysty nicieni o średnicy 0,57-0,83mm. Samice mątwika ziemniaczanego są najpierw białe, a następnie (zwykle przez 1-2 tygodnie) złotożółte, podczas gdy samice mątwika agresywnego są tylko białe (brak stadium złotożółtego). Po zakończeniu rozwoju samice obumierają i przekształcają się w cysty, które u obu gatunków są brunatne. Cysty, zwłaszcza w trakcie zbiorów ziemniaków, wypadają do gleby. Znajdujące się w cystach osobniki młodociane nicieni mogą stopniowo je opuszczać i porażać rośliny żywicielskie. Stwierdzono obecność zdolnych do infekcji osobników młodocianych w cystach znajdujących się w glebie nawet przez okres do 40 lat.
Mątwik ziemniaczany – objawy występowania i szkodliwość
Występujący placowo słaby wzrost roślin, żółkniecie, więdnięcie i zamieranie liści, a z czasem śmierć całej rośliny. W Polsce objawy te są rzadko notowane. Znacznie częściej spotyka się objawy na podziemnych częściach roślin (nawet przy braku objawów na jej częściach nadziemnych) – wytwarzanie mniejszej liczby bulw o zredukowanych rozmiarach oraz występowanie na korzeniach, rzadziej bulwach, samic i cyst mątwików.
Oba gatunki nicieni są poważnymi szkodnikami ziemniaka, zmniejszając plony i ograniczając jakość bulw (często wytwarzane bulwy są bardzo drobne). Przy wysokiej liczebności populacji mątwików w glebie notowano spadek plonu dochodzący do 80%.
Sposoby rozprzestrzeniania i przenikania mątwika ziemniaczanego
Osobniki młodociane mogę rozprzestrzeniać się na niewielki dystans poszukując korzeni żywicieli. Na większy dystans szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z wszelkim materiałem zanieczyszczonym glebą, takim jak bulwy ziemniaka, warzywa korzeniowe, cebule, sadzonki roślin, a ponadto w podłożu, również towarzyszącym materiałowi roślinnemu.
Zwalczanie
Trzeba jednak pamiętać, że jest to szkodnik kwarantannowy – obowiązują przepisy kwarantanny zewnętrznej i wewnętrznej. Obowiązuje więc zakaz obrotu ziemniakami ze stref porażenia. Dokładne czyszczenie maszyn i narzędzi, usuwanie chorych roślin. Metoda agrotechniczna (płodozmian – uprawa roślin obojętnych mątwikowi to jeden z ważniejszych sposobów zmniejszenia populacji szkodnika, jest jednak zbyt wolny), usuwanie chwastów psiankowatych, głęboka orka zimowa, przynajmniej 4-5-letnia przerwa w uprawie ziemniaka na tym samym polu. Najefektywniejsza i najtańsza metoda zwalczania mątwika to wysadzanie zdrowego kwalifikowanego materiału oraz uprawa odmian matwikoodpornych (wprowadzenie odmiany mątwikoodpornej powoduje w ciągu roku spadek zagęszczenia populacji mątwika o 60-91%. Ważna okazuje się również metoda wspomagająca i stosowanie nematocydów.
Warto pamiętać, że uprawa ziemniaka jest jedną z nielicznych, gdzie do walki z nicieniami możliwe jest także zastosowanie chemicznych środków ochrony roślin. Nematocydy dostępne na naszym rynku oparte są na oksamylu (Vydate 10G) i fostiazacie (Nemathorin 10G). Oba preparaty są toksyczne i mają formulację granulatu do bezpośredniego wymieszania z glebą na głębokość 10-15 cm. Najlepsze efekty uzyskuje się przy zastosowaniu ich na wilgotną glebę o temperaturze powyżej 12˚C.
Z tym jak stosować jeden z produktów do zwalczania nicieni zapoznacie się w materiale filmowym
W Wielkiej Brytanii
Tamtejsi producenci aktualnie do zwalczania mątwika ziemniaka mają tylko jeden granulowany nematocyd do zwalczania mątwika. Swoją rejestrację utracił na tym rynku oksamyl, a pozostał tylko Nemathorin. Angielscy doradcy zwracają na prawidłową aplikację tego preparatu, która powinna być realizowana przez specjalne aplikatory, która pozwalają podawać ten granulat w dawce 30 kg/ha. Produkt ten powinien być równomiernie wprowadzony na głębokość 15 cm podczas przygotowania bruzd bezpośrednio przed sadzeniem. Ważne jest również przestrzeganie okresu karencji i niezbieranie plonów przez co najmniej 17 tygodni (119 dni) po zastosowaniu tego produktu.
Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii, na przykład na uprawie komercyjnej w Suffolk, wykazały 10% wzrost plonu po zastosowaniu produktu Nemathorin w porównaniu z fluopyramem stosowanym w bruzdach. Inne niezależne badania przeprowadzone w Szkocji potwierdziły wyższe plony i lepszy rozmiar bulw nadających się do sprzedaży, a także wskazały na lepsze zarządzanie liczebnością populacji mątwika w przypadku Nemathorin w porównaniu z fluopyramem.
W stwierdzeniu tego nicienia dużą uwagę przywiązuje się w zintegrowanym podejściu do zarządzania uprawami oraz odpowiednio wczesne identyfikowane tego nicienia poprzez pobieranie próbek gleby. I odpowiednio wczesne rozpoczęcie zwalczania tych nicieni. W Wielkiej Brytanii Nemathorin został również zatwierdzony jako środek zmniejszający szkody powodowane przez inne szkodniki glebowe, takiej jak drutowce oraz inne wolno żyjące nicienie.
Źródło: PIORIN. IHiAR-PIB Bonin, Syngenta UK
