Miniony sezon wegetacyjny (2015) upłynął pod znakiem „nowego” gatunku szkodnika, którego liczne pojawienia się na plantacjach warzyw kapustnych zaskoczyły producentów. Mowa tu o mączliku warzywnym (Aleyrodes proletella). Najczęściej można było zaobserwować mączlika warzywnego na kapuście brukselskiej (czytaj również), włoskiej, brokułach, kalafiorach i jarmużu, ale zasiedlał też uprawy kapusty głowiastej, warzyw liściowych oraz gorczycy.
Opis i rozwój szkodnika
Mączlik warzywny jest gatunkiem dość łatwym do rozpoznania. Osobniki dorosłe osiągają od 1,5 do 2 mm długości. Zaraz po wylęgnięciu pokrywają się woskowym nalotem, który nadaje im białą barwę. Najważniejszą cechą diagnostyczną, która pozwala odróżnić ten gatunek od pozostałych, jest obecność dwóch ciemnych plamek po środku i na końcu każdego skrzydła. Drugą zasadniczą cechą, pozwalającą na odróżnienie mączlika warzywnego jest sposób składania jaj. Samice składają jasne, owalne jaja na dolnej stronie liści w okręgach lub w półokręgach. Te dwie charakterystyczne cechy pozwalają odróżnić ten gatunek od np. mączlika szklarniowego, którego na początku sezonu błędnie uważano za sprawcę uszkodzeń warzyw kapustnych. Poza tym, w odróżnieniu od mączlika szklarniowego, mączlik warzywny w pozycji spoczynkowej bardziej płasko i nieco szerzej układa skrzydła, kształtem przypominając deltę.
Mączlik warzywny jest gatunkiem zimującym w naszych warunkach klimatycznych, zidentyfikowanym i opisywanym już od kilkudziesięciu lat na terenie kraju. Do tej pory najczęściej zasiedlał różne gatunki chwastów, głównie glistnik jaskółcze ziele, ale również rośliny z rodziny wilczomleczowatych i astrowatych (np.: mniszek lekarski, cykoria podróżnik, mlecz polny). Na świecie występowanie mączlika warzywnego stwierdzono prawie w całej Europie, na Zakaukaziu, w Azji Środkowej i Mongolii, na Syberii i Dalekim Wschodzie, w północnej i wschodniej Afryce, Australii, Nowej Zelandii i Ameryce Południowej.
W chłodnym klimacie mączlik rozwija 2 do 3 pokoleń, w gorącym do 6. W warunkach krajowych, w zależności od przebiegu pogody w sezonie wegetacyjnym, może rozwinąć 3 do 5 pokoleń. Zimują osobniki dorosłe na chwastach, głównie na glistniku, ale mogą również zimować na resztkach warzyw kapustnych, na których żerowały.
Mączlik warzywny -szkodnik warzyw kapustnych
Wiosną pierwsze pokolenie mączlika rozwija się na roślinach w miejscu jego zimowania. Następnie dorosłe osobniki przelatują na uprawy warzyw kapustnych. Tutaj rozwijają się kolejne pokolenia. Mączliki, w tym również mączlik warzywny, to gatunki ciepłolubne. Optymalna temperatura dla rozwoju larw wynosi około 300C. W takich warunkach rozwój jednego pokolenia zajmuje około trzech tygodni. W temperaturze o połowę niższej wydłuża się prawie do siedmiu tygodni. Do masowego pojawienia się mączlika warzywnego w mijającym sezonie niewątpliwie przyczynił się nietypowy układ pogody, z bardzo ciepłą i łagodną zimą 2014 – 2015 oraz upalną i bezdeszczową pogodą podczas wegetacji roślin w okresie letnim. Przy tak długo utrzymujących się wysokich temperaturach rozwój kolejnych pokoleń następował bardzo szybko wynikiem czego były masowe pojawy szkodników na uprawach.
Larwy i osobniki dorosłe mączlika odżywiają się bezpośrednio sokiem pobieranym z tkanek przewodzących liści. W wyniku żerowania następuje ogłodzenie rośliny, hamowanie fotosyntezy, obniżanie intensywności asymilacji dwutlenku węgla i zmniejszanie intensywności oddychania. To z kolei prowadzi do spadku wielkości plonu. Dodatkowo, w trakcie odżywiania się, mączliki wydalają duże ilości lepkiej substancji zwanej rosą miodową, która osadza się na powierzchni liści i owoców. Na rosie miodowej rozwijają się następnie grzyby sadzakowe, pokrywając powierzchnię rośliny czarnym nalotem, co znacznie obniżenia wartość handlową plonu.
Możliwości zwalczania mączlika warzywnego
W chwili obecnej nie ma opracowanej metody zwalczania tego szkodnika, ani zarejestrowanych do tego celu środków chemicznych. Mączlik warzywny od lat jest problemem w uprawach warzyw kapustnych w krajach Europy Zachodniej, gdzie opracowano metody jego zwalczania. Wykorzystuje się do tego środki zawierające spirotetramat i tiachlopryd. W Polsce środkami zawierającymi te substancje i zarejestrowanymi do ochrony warzyw kapustnych są m.in. Proteus 110 OD i Movento 100 SC. Rzeczą najważniejszą jest teraz jak najszybsze rozszerzenie zakresu stosowania tych środków i wpisanie do etykiet możliwości użycia ich do zwalczania mączlika. Obecnie duże znaczenie w ograniczeniu jego liczebności mają zabiegi agrotechniczne. Bardzo ważne jest zniszczenie lub dokładne sprzątnięcie resztek roślinnych po zbiorach. Niedopuszczalne jest zwożenie ich na pryzmy i kompostowanie, gdyż miejsca te mogą być źródłem namnożenia się i nalotu szkodnika w przyszłym sezonie. Prowadząc lustrację pól trzeba koniecznie obejrzeć otaczające pola nieużytki, miedze, rowy itp. Najlepszym rozwiązaniem byłoby zniszczenie w otoczeniu pól roślin żywicielskich mączlika, a głównie glistnika jaskółcze ziele. Jeśli jest to niemożliwe, warto na początku przyszłego sezonu wykonać zabiegi chemiczne również na tych nieużytkach. Pozwoli to na znaczne ograniczenie możliwości namnożenia się i nalotu następnego pokolenia na plantacje warzyw. Oczywiście największym sprzymierzeńcem w ograniczeniu liczebności tego szkodnika będzie sama przyroda i zima z przebiegiem niskich temperatur.
