Mączlik warzywny (Aleyrodes proletella, potocznie nazywany białą muszką) w przeciągu kilku ostatnich lat stał się poważnym problemem dla producentów warzyw. Także w tym roku występuje na plantacjach warzyw kapustnych (zwłaszcza kapusty włoskiej, jarmużu, brokułów i kalafiorów) głównie na południu i wschodzie Polski. Masowo występuje też w krajach południowej Europy Rumunii czy na Węgrzech. Przypominamy jak przebiega rozwój tego szkodnika, jak zapobiegać jego występowaniu i jak można go zwalczać.
Gdzie występuje mączlik warzywny?
Gatunek rodzimy, w Polsce notowany od 1933 roku, spotykany na terenie prawie całego kraju, najliczniej w pasie centralnym (z wyłączeniem rejonów podgórskich i Pomorza). Notowany jest w większości krajów europejskich, rozprzestrzeniony na całym świecie (Europa, Afryka, Azja, Australia, wyspy pacyficzne i atlantyckie, Ameryka Południowa), od 2000 roku notowany jest w Ameryce Północnej.
Cechu morfologiczne
Osobniki dorosłe osiągają od 1,5 do 2 mm długości i 3 mm rozpiętości skrzydeł. Mają ciemniejszą głowę i tułów oraz żółtawy odwłok. Zaraz po wylęgnięciu owady pokrywają się woskowym nalotem, który nadaje im białą barwę. Cechą charakterystyczną jest obecność dwóch ciemnych plamek po środku i na końcu każdego skrzydła.
Jaja są podłużnie owalne z wyrostkiem, który zagłębia się w tkankę po nakłuciu liścia pokładełkiem. Początkowo są one jasne i przezroczyste, ale po kilku dniach ciemnieją. Samice mączlika warzywnego składają jaja na dolnej stronie liści w okręgu lub w półokręgu. Larwy są owalne, lekko wypukłe, barwy białej, pokryte warstwą wosku. Pierwsze stadium larwalne jest przezroczyste z żółtawym odcieniem, ma trzy pary nóg, za pomocą których przemieszcza się po liściu. Drugie i trzecie (znacznie większe) stadia larwalne są nieco ciemniejsze, posiadają odnóża, ale nie przemieszczają się. Czwarte, znacznie grubsze od pozostałych, nieruchome i nieżerujące stadium larwalne to tzw. puparium.
Preferencje pokarmowe mączlika i jego rozwój
W Polsce, w środowisku naturalnym, mączlik występuje na roślinach dziko rosnących z kilku rodzin botanicznych, głównie na: glistniku jaskółczym zielu, na wilczomleczu migdałkowym, gruszyczce zielonawej. Z roślin uprawnych zasiedla najczęściej kapustę włoską, kapustę brukselską, kalafior, brokuł i jarmuż, a także brukiew, rzepę i gorczycę. Zimują samice na chwastach, głównie na glistniku, ale mogą również zimować na resztkach warzyw kapustnych, na których żerowały. Tolerują temperaturę nawet do −18°C. Stwierdzono również zimowanie mączlików na roślinach rzepaku.
Wiosną pierwsze pokolenie mączlika rozwija się na roślinach w miejscu jego zimowania. Następnie dorosłe osobniki przelatują na uprawy warzyw kapustnych. Tutaj rozwijają się kolejne pokolenia. Samice składają jaja od połowy maja do września. Z jaj, po 7-12 dniach, wylęgają się larwy, które przechodzą 4 stadia rozwojowe. Mączliki to gatunki ciepłolubne.
W warunkach Polski, w zależności od przebiegu pogody w sezonie wegetacyjnym, może rozwinąć 4 do 5 pokoleń, na południu Europy – do 12.
Optymalna temperatura dla rozwoju larw wynosi około 300C. W takich warunkach rozwój jednego pokolenia zajmuje około trzech tygodni. W temperaturze o połowę niższej wydłuża się prawie do siedmiu tygodni.
Wysysają soki, produkują spadź
Larwy i osobniki dorosłe mączlika odżywiają się bezpośrednio sokiem pobieranym
z tkanek przewodzących liści. W trakcie odżywiania się wydalają duże ilości lepkiej substancji zwanej rosą miodową, która osadza się na powierzchni liści i owoców. Na rosie miodowej rozwijają się grzyby sadzakowe pokrywając powierzchnię rośliny czarnym nalotem. W wyniku żerowania mączlika następuje ogładzanie rośliny, hamowanie fotosyntezy, obniżanie intensywności asymilacji dwutlenku węgla i zmniejszanie intensywności oddychania. To z kolei prowadzi do spadku wielkości plonu i znacznego obniżenia jego wartości handlowej.
Profilaktyka i zwalczanie
Liczebność mączlików ogranicza głębokie przyoranie lub dokładne sprzątnięcie resztek roślinnych po zbiorach. Niedopuszczalne jest zwożenie ich na pryzmy i kompostowanie, gdyż miejsca te mogą być źródłem namnożenia się i nalotu szkodnika w przyszłym sezonie. Prowadząc lustrację pól trzeba koniecznie obejrzeć otaczające pola nieużytki, miedze, rowy itp. Najlepszym rozwiązaniem byłoby zniszczenie w otoczeniu pól roślin żywicielskich mączlika, a głównie glistnika jaskółcze ziele. Jeśli jest to niemożliwe, warto na początku przyszłego sezonu wykonać zabiegi chemiczne również na tych nieużytkach.
Plantację powinno się lustrować raz w tygodniu, a przy suchej i upalnej pogodzie co 3 – 4 dni. Szczególną uwagę należy zwrócić na rośliny znajdujące się na obrzeżach pola. Osobniki dorosłe najlepiej obserwować na żółtych tablicach lepowych umieszczonych ok. 1 m nad powierzchnią ziemi. O nasileniu występowania szkodnika decyduje wiek rośliny.
Najbardziej podatne są rośliny w stadium do 6 liścia właściwego, co odpowiada 6-tygodniowej rozsadzie roślin kapustnych, a najwyższą odpornością charakteryzują się rośliny 12-tygodniowe i starsze.
Zwalczanie chemiczne należy rozpocząć przed lub bezpośrednio po posadzeniu rozsady w pole, najlepiej do 5-7 tygodnia wzrostu roślin. Środki chemiczne zabijają głównie osobniki dorosłe i młode larwy. Odporne na nie są jaja, starsze larwy i puparia. Do zwalczenia wymagana jest seria zabiegów niszczących osobniki dorosłe, aby nie dopuścić do złożenia jaj przez samice i wylęgu larw.
Zwalczanie chemiczne należy przeprowadzać po stwierdzeniu na dolnej stronie liści osobników dorosłych lub złóż jaj na 10 kolejnych roślinach.
Obecnie zarejestrowany środek: Movento 100 SC (spirotetramat) w dawce 0,75 l/ha
Inne sposoby zwalczanie mączlika warzywnego w niektórych krajach Unii Europejskiej: ● podczas produkcji rozsady – podlewanie środkami systemicznymi zawierającymi np. imidachlopryd lub tiametoksam; ● opryskiwanie rozsady po posadzeniu w pole środkami zawierającymi flonikamid lub spirotetramat.
