Kadm to jeden z tych metal ciężki, którego pozostałości już od kilku lat regularnie badana się w trafiających do sprzedaży warzywach korzeniowych. Od ubiegłego roku badania na pozostałość kadmu prowadzą również sieci handlowe w kapustach o czym na „Szkoleniu z zakresu produkcji i ochrony warzyw” odbywającym się 14 stycznia w Charsznicy informował Tadeusz Kozyra z firmy Amplus. Wystąpienie to doskonalo korelowało z rekomendacjami nawozowymi przedstawionymi przez Huberta Tabora z firmy Yara Poland. Porcję ważnych informacji z zakresu rekomendowanych odmian warzyw kapustnych oraz korzeniowych omówił Paweł Glanowski z Bejo Zaden, a informacje dotyczące zwalczania szkodników przedstawił Grzegorz Chmielak z FMC Agro.
Jak informował Tadeusz Kozyra z firmy Amplus, w ostatnich latach producenci warzyw raczej dobrze sobie radzą, jeśli chodzi o przestrzeganie zaleceń dotyczących stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Niestety na znaczeniu zyskuje problem z pozostałościami metali ciężkich. Szczególnie problematyczny okazuje się kadm, którego stwierdzone przekroczenia pozostałości regularnie uniemożliwiają wielu producentom, szczególnie warzyw korzeniowych, na sprzedaż warzyw do sieci handlowych robiących badania na metale ciężkie. Trzeba się jednak liczyć z tym, że sieci handlowe rozpoczynają również badania kapusty na pozostałości kadmu. Są one przeprowadzane już od października 2022 roku. Trzeba się liczyć z tym, że podobnie jak w przypadku warzyw korzeniowych, oferowanie kapust niespełniających określonych norm, jeśli chodzi o metale ciężkie, spowoduje wykluczenie danego gospodarstwa jako dostawcy warzyw do określonych sieci handlowych – informował T. Kozyra. Jednym z głównych powodów takiej sytuacji są zaostrzające się normy unijne dotyczące m.in. kadmu (tabela 1)
Fragment z załącznika do rozporządzenia (WE) nr 1881/2006 dotyczący najwyższych dopuszczalnych poziomów kadmu w środkach spożywczych
| Gatunek | Najwyższy dopuszczalny poziom (mg/kg świeżej masy) |
| Tropikalne korzenie, bulwy, korzenie pietruszki, bulwy | 0,050 (było dla korzeni pietruszki 0,10) |
| Buraki | 0,060 (było 0,10) |
| Seler korzeniowy | 0,15 (było 0,20) |
| Chrzan pospolity, pasternak | 0,20 |
| Warzywa cebulowe, z wyjątkiem czosnku | 0,030 (było 0,050) |
| Czosnek | 0,050 |
| Kapustne, inne niż kapustne liściowe | 0,040 |
| Kapustne liściowe | 0,10 |
| Warzywa strączkowe | 0,020 |
Mechanizm pobierania kadmu
Jak informował T. Kozyra, ich firma już od kilku lat prowadzi różne badania i obserwacje, jeśli chodzi o kadm i jego zawartości w warzywach. Testuje również różne metody pozwalające pozbyć się tego problemu. Niestety podanie gotowej recepty nie jest łatwe, ale stosując się do określonych rekomendacji można znacząco ograniczyć lub wręcz wyeliminować problem pozostałości kadmu w uprawianych warzywach.
Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że kadm jest stosunkowo łatwo pobierany przez rośliny w postaci dwuwartościowego kationu (Cd2+). Kadm pobierany jest przez roślinę za pomocą systemu korzeniowego (gleba), oraz liście, na których osadza się pył zawierający kadm. Rośliny najczęściej gromadzą kadm w kolejności: korzenie, łodygi, liście i owoce. Proces pobieranie kadmu przez roślinę jest nieodwracalny i rośliny w trakcie wegetacji nie mogą go oddać z powrotem do środowiska. Najbardziej narażone na możliwość wystąpienia kadmu są rośliny korzeniowe, wysokie zawartości tego metalu stwierdza się również w natkach, szpinaku i sałacie.
W ocenie specjalisty im kwaśniejsza gleba, tym kadm jest łatwiej przyswajany przez rośliny. Czasami jednak okazuje się, że w wielu regionach Polski jak np. w regionie Prandocina, gdzie gleby mają wysokie pH i są rędzinami, uprawiany tutaj czosnek ma czasami przekroczenia, jeśli chodzi o kadm. Równocześnie wiele badań dowodzi, że duża zawartość w glebie materii organicznej prowadzi do trwałego wiązania kadmu w glebie, a tym samym utrudnia jego pobieranie przez system korzeniowy. Dlatego ważne jest zwiększenie pojemności sorpcyjnej kompleksu glebowego. Zauważono również, że wysokocząsteczkowe kwasy humusowe, powodują trwałe wiązanie kadmu i jego unieruchomienie. Materia organiczna ogranicza również rozpuszczalność kadmu spowodowaną zmianą kwasowości gleby. Trzeba również wiedzieć o tym, że Cd2+ bardzo łatwo uwalnia się z kompleksu sorpcyjnego, co powoduje, że nawet w glebach z jego niską zawartością, może łatwo dojść do pobrania nadmiernej ilości tego pierwiastka przez rośliny. Optymalną metodą zwiększenia kompleksu sorpcyjnego jest zwiększenie zawartości w glebie poziomu próchnicy. Proces ten jest długotrwały i wymaga stosowania nawozów organicznych.
Niestety bardzo często dużo kadmu producenci warzyw wprowadzają do gleby z nawozami fosforowymi, do których produkcji np. nawozów z serii Polifoska pozyskuje się potas ze złóż zawierających kadm. Takich jednak problemów nie ma stosując nawozy fosforowe produkowane przez firmę Yara, która korzysta ze złóż nawozów fosforowych wolnych od kadmu – informował T. Kozyra. Ten problem udałoby się rozwiązać, poprzez odpowiednie regulacje dotyczące zmian dopuszczalnych zawartości metali ciężkich w nawozach sprzedawanych na ternie UE. Tymczasem obowiązujące normy dopuszczają do sprzedaży nawozy zawierające kadm (tabela 2), a równocześnie na producentów nakłada się coraz wyższe normy dotyczące pozostałości kadmu w płodach rolnych.
Tabela 2. Dopuszczalne zawartości metali ciężkich w nawozach (Dz.U.2008 nr 119 poz. 765)
| Nawóz | Kadm (Cd) |
| Organiczny i organiczno-mineralny | 5 mg/kg suchej masy nawozu |
| Mineralny | 50 mg/kg suchej masy nawozu |
| Wapno nawozowe | 8 mg na 1 kg tlenku wapnia CaO |
| Wapno nawozowe zawierające magnez | 15 mg na 1 kg sumy tlenków wapnia i magnezu (CaO + MgO) |
W odniesieniu do powyższej tabeli ważne jest wybieranie nawozów, które charakteryzują się niższą zawartością kadmu w swoim składzie. Jako przykład T. Kozyra podawał nawozy fosforowe jako główne źródło dostarczania kadmu do gleby. Jego ilość w tych nawozach wacha się od 10 do 100 mg/kg! Dlatego stosując średnio 300 kg nawozów fosforowych na ha na rok, można wprowadzić do gleby około 15 000 mg kadmu (300 kg x 50 mg Cd = 15 000 mg Cd = 15 g Cd). Tak ilość jest wystarczająca, aby w polonie marchwi na poziomie 50 t/ha stwierdzono przekroczenie zawartości kadmu. Dlatego odnosząc się do stosowanych nawozów warto sięgać po produkty z firmy Yara, które w przypadku nawozów fosforowych zawierają 20 mg Cd/kg P2O5 (średnia dla UE 45 mg Cd/kg P2O5), a w przypadku nawozu Yara Mila Coplex jest to zaledwie 1,5 mg Cd/kg P2O5. Jak informował T. Kozyra, według Komitetu CSTEE zawartość kadmu powyżej 20 mg/kg P2O5 w nawozach, skutkuje akumulacją tgo pierwiastka w większości europejskich gleb na 100 lat. Dlatego w oparciu o powyższe, optymalnym rozwiązaniem jest stosowanie w przekonaniu T. Kozyry nawozów z firmy Yara. Wraz z nimi wprowadza się do gleby śladowe ilości kadmu, które nie powinny powodować problemów z przekroczeniami. Oczywiście jeśli w glebie nie będzie już wcześniej kadmu, ale taką informację można uzyskać oddając glebę do analizy chemicznej i oceniając w niej zawartość metali ciężkich.
Jak informował T. Kozyra, wysokie pH gleby pozytywnie wpływa na ograniczenie pobierania z gleby kadmu. Jednocześnie stosowanie wapna z nieznanego źródła, może przyczynić się do wzrostu koncentracji kadmu w glebie. Bezwzględnie należy natomiast unikać stosowania tzw. wapna poflotacyjnego, szczególnie pochodzącego z przerobu rud cynku i ołowiu. Pamiętajmy, każdorazowo przed zakupem wapna należy sprawdzić jego pochodzenie oraz zawartość w nim kadmu – rekomendował T. Kozyra.
Jak informował T. Kozyra, wśród rozpuszczalnych form jonów kadmu w roztworze glebowym, najwięcej jest połączeń z chlorem. Dlatego warto jest ograniczyć dostarczanie chloru do gleby wraz z nawozami. W przypadku tego pierwiastka, najwięcej wprowadza się go stosując chlorek potasu (sól potasowa). Stosowanie nawozów bezchlorkowych ogranicza pobieranie kadmu z gleby. Również pogłówne nawożenie azotem w formie anionowej (NO3-) przyczynia się do obniżenia zawartości kadmu w roślinach np. w marchwi.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na zwiększone pobieranie kadmu z gleby przez rośliny jest wilgotność gleby. Zauważono bowiem, że długotrwała susza powoduje zwiększone pobieranie kadmu przez rośliny. Dlatego warto utrzymywać optymalny poziom wilgotności gleby.
Z niektórych opracowań, wynika, że jednym z pierwiastków decydujących o pobieranie kadmu jest cynk oraz wapń. Okazuje się, że bardzo niska zawartość tych pierwiastków w glebie umożliwia pobieranie nadmiernej ilości kadmu nawet przy bardzo niskiej jego zawartości w glebie (poniżej 0,03 mg/kg). Jak informował T. Kozyra, na podstawie oddziaływania pierwiastków w glebie i ich wzajemnego wpływu na rośliny opracowano zalecenia dotyczące zastosowania siarczanu cynku w ilościach od 30 do 60 kg na ha. Stosowanie tego nawozu w takich ilościach będzie pozytywnie wpływało na ograniczenie pobierania przez roślinę kadmu.
