Cebula należy do grupy najczęściej uprawianych warzyw na świecie. Jej uprawie zagrażają liczne czynniki chorobotwórcze, spośród których do najgroźniejszych należą patogeny glebowe. Wśród nich największe straty powodują gatunki rodzaju Fusarium, będacy sprawcą fuzaryjnej zgnilizny cebuli.
Dlaczego taka groźna?
Większość prezentowanych danych w piśmiennictwie dotyczy Fusarium oxysporum f. sp. cepae. Doniesienia z piśmiennictwa z 2015 roku wskazują, że straty powodowane przez tego patogena dochodzą nawet do 50%. Pierwsze dane o szkodliwości tej choroby pojawiły się w latach 20tych XX wieku, ale znaczne straty zanotowano dopiero w południowej Afryce w drugiej połowie XX wieku. Od tego czasu występowanie choroby stwierdzono m.in. w Holandii, Turcji, Serbii, Wielkiej Brytanii, Iranie, Urugwaju i USA.
Objawy choroby
Omawiany gatunek powoduje zgniliznę podstawy cebuli oraz nekrozę korzeni. Objawy chorobowe pojawiają się na roślinach we wszystkich stadiach ich rozwoju. Jeśli źródłem patogena są porażone nasiona, to po pęknięciu okrywy widoczne jest zbrunatnienie tkanki i pojawiające się kiełki brązowieją i najczęściej zamierają. Na ich powierzchni pojawiają się strzępki i zarodniki grzyba, które w wilgotnych warunkach kiełkują i zakażają siewki obok rosnące. Na 2-3-tygodniowych siewkach widać zbrązowienie podstawy zawiązującej się cebuli. Nekroza rozszerza się stopniowo ku górze i w głąb tkanek. Ograniczenie dopływy wody i pobierania składników pokarmowych prowadzi do żółknięcia i stopniowego brązowienia wierzchołków szczypioru (fot. 1).
Na porażonych siewkach tworzą się białawe, następnie różowiejące skupienia grzybni i zarodników, które razem z wodą dostają się na sąsiednie cebule. Na starszych cebulach dochodzi do zgnilizny ich podstawy (fot. 2) i rozszerzanie się zgnilizny często do 2/3 ich wysokości (fot. 3). Zgniliźnie ulegają również korzenie, co prowadzi do stopniowego zamierania roślin. Na powierzchni zakażonych cebul pojawiają się kolejne skupienia początkowo białawych, a następnie lekko różowawych strzępek i tworzących się zarodników (fot. 4). Jeśli dochodzi do spadku temperatury, tworzą się często bardzo liczne, śródstrzępkowe lub końcowe chlamydospory – zarodniki, które mogą przetrwać w resztkach cebul i w glebie nawet do 15 lat.
Po przekrojeniu podłużnym chorej cebuli, widać zbrunatnienie tkanek rozszerzające się w kształcie trójkąta od podstawy w kierunku wierzchołka (fot. 5). Z czasem tkanki te zagniwają, w tym również z powodu ich kolonizacji przez bakterie. Ich podstawa jest brązowa lub brunatna, miękka, rozpadająca się (fot. 6). W okresie wegetacji na polu, gdzie pojawiła się fuzaryjna zgnilizna, występują cebule w różnych stadiach rozwoju choroby. Często zamieranie roślin występuje placowo stopniowo rozszerzając się na polu. Przy ciepłej i wilgotnej pogodzie fuzarioza może rozwijać się na wykopanej, suszącej się cebuli. Po przewiezieniu do przechowalni może dochodzić do kolonizacji stykających się z porażonymi zdrowych cebul i formowania się na nich zarodników patogena.
Skąd Fusarium na cebuli?
Źródłem F. oxysporum f. sp. cepae, obok nasion, porażonej dymki i cebul, może być zakażona gleba, w której pozostają resztki gnijących roślin z tworzącymi się na nich zarodnikami, w tym chlamydosporami. W trakcie uprawy cebuli są one roznoszone na narzędziach, w tym również i na inne pola. Jeżeli wysieje się tam zdrowe nasiona czy posadzi zdrową dymkę, dochodzi do ich zakażenia.
Zdaniem badaczy zajmujących się fuzariozą cebuli, grzyb rozwija się najszybciej w temperaturze 28-32oC chociaż rozwój choroby obserwowano już w 15oC.
Fuzaryjna zgnilizna cebuli – jak zapobiegać?
W minimalizacji występowania choroby bardzo istotne jest zapobieganie. Ważne jest nabywanie nasion i dymki z firm gwarantujących ich zdrowotność. Dla pewności, jeśli nasiona nie były zabezpieczone przed patogenem, do zaprawiania na mokro zastosować zaprawę Maxim 480 FS w ilości 1 ml/kg nasion. Dla szybszego ich kiełkowania, lepszego rozwoju i wyższej jakości siewek można zastosować Huwa San TR 50 w stęż. 0,2%. W trakcie uprawy należy zastosować Polyversum WP w dawce 0,15-0,2 kg/ha, gdy rośliny są w fazie 3-4 liści, a następnie powtórzyć zabieg po 2-3 tygodniach. Dla uzyskania lepszego rozwoju roślin i uzyskania wysokiej jakości plonu, warto zastosować do 3-krotnego opryskania co 7 dni Huwa San TR 50 w dawce 0,5l środka/ha.
Rutynowa ochrona cebuli przed alternariozą z wykorzystaniem fungicydów z grupy triazole + strobiluriny lub strobiluriny ogranicza także rozwój fuzariozy w okresie wegetacji.
Po wykopaniu cebul należy je odkazić na polu poprzez dokładne opryskanie Huwa San TR 50 w stężeniu 0,3%. Środek w stężeniu 1-2% należy wcześniej zastosować do dokładnego opryskania przechowalni lub użyć go w formie drobnokroplistego zamgławiania w stężeniu 2,5-5%.
Bardzo istotne jest również odkażanie narzędzi i maszyn po każdorazowym zjeździe z pola, gdzie uprawia się cebulę, poprzez ich dokładne opryskanie 1-2% roztworem środka. Dzięki temu zarodniki grzyba nie będą rozprzestrzeniane z porażonej plantacji na inne pola.
prof. dr hab. Leszek B. Orlikowski, dr Jan Sobolewski, dr Magdalena Ptaszek, dr Tomasz Lenartowicz, Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice, COBORU, Słupia Wielka
